جزئیات بلاگ

راهنمای کاربری چک‌لیست جامع ممیزی برنامه‌های پیش‌نیازی (PRPs)

نوشته : بخش تحقیق و توسعه پرتو ستاره ثریا – آکادمی ثریا

academysoraya.ir

این سند یک ابزار تخصصی و فشرده برای ممیزان داخلی، مدیران کنترل کیفیت و کارشناسان ایمنی مواد غذایی است تا بتوانند وضعیت بهداشتی و زیرساختی کارخانه را بر اساس ۱۸ بند حیاتی ارزیابی کنند.

۱. اهمیت چک‌لیست در ممیزی PRPs

برنامه‌های پیش‌نیازی (PRPs) همانند فونداسیون یک ساختمان برای سیستم‌های ایمنی غذا (مانند HACCP یا ISO 22000) هستند. اگر این پایه‌ها ضعیف باشند، کل سیستم ایمنی محصول به خطر می‌افتد.

استفاده از این چک‌لیست اهمیت دارد زیرا:

• جلوگیری از فراموشی: در هیاهوی بازدید از کارخانه، ممیز ممکن است موارد جزئی اما حیاتی (مثل سقف کاذب یا کالیبراسیون تجهیزات) را فراموش کند. این لیست ۱۸ گانه مانع از این اتفاق می‌شود.
• استانداردسازی: باعث می‌شود سلیقه شخصی ممیز حذف شده و همه بخش‌ها با یک معیار ثابت سنجیده شوند.
• اثبات ادعا: این چک‌لیست ممیزی را از «مشاهده صرف» به «بررسی مبتنی بر شواهد» تبدیل می‌کند.

۲. مزایای این چک‌لیست: سادگی در کنار جامع بودن :

این سند با وجود اینکه تنها در چند صفحه تنظیم شده، دو ویژگی بارز دارد که آن را از چک‌لیست‌های طولانی و خسته‌کننده متمایز می‌کند:

• جامع بودن: این لیست ۱۸ حوزه اصلی کارخانه را پوشش می‌دهد. از سازه و ساختمان (کف، سقف، پنجره) گرفته تا فرآیندها (آموزش، ردیابی، کنترل محصول نامنطبق) و تاسیسات (تهویه، فاضلاب، آزمایشگاه). تقریباً هیچ نقطه‌ای از کارخانه از دید این چک‌لیست پنهان نمی‌ماند.
• سادگی و تمرکز: به جای نوشتن جملات طولانی و سوالی، از «کلیدواژه‌ها» استفاده شده است. این کار به ممیز کمک می‌کند در یک نگاه بفهمد دنبال چه چیزی باشد (مثلاً در بخش ۵ فقط نوشته: شیشه نشکن، توری سالم). این ساختار سرعت ممیزی را به شدت بالا می‌برد.

۳. راهنمای بخش «فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز»

شاید مهم‌ترین بخش این سند، ستون مربوط به شواهد اسنادی باشد.

منظور از این بخش چیست؟

در ممیزی حرفه‌ای، دیدنِ اینکه «الان همه‌چیز خوب است» کافی نیست. ممیز باید مطمئن شود که سیستم در طول زمان هم درست کار کرده است. این بخش به ممیز می‌گوید که چه مدرک کاغذی یا سیستمی را باید از مسئول مربوطه درخواست کند تا صحت عملکرد را تایید نماید.

چگونه از این بخش استفاده کنیم؟

هنگامی که در حال ممیزی هر بخش هستید، فقط به چشم‌های خود اعتماد نکنید. باید مدارک ذکر شده را بخواهید.

• مثال ۱ (بخش ۲ - آموزش): دیدن اینکه کارکنان در فرم ارزیابی اثربخشی آموزشی امتیاز قبول گرفته اند کافی نیست! طبق این چک‌لیست، شما باید «تقویم آموزشی» و «سوابق اثربخشی آموزش» را بخواهید و همچنین باید از دو یا سه نفر از کارگران در مورد اصول بهداشت فردی و محیط کار سوال کنید و پاسخ ها را بررسی کنید، تا مطمئن شوید پرسنل واقعاً آموزش دیده‌اند، نه اینکه فقط فرم پر کرده باشند.
• مثال ۲ (بخش ۷ - انبار): دیدن اینکه انبار خنک است کافی نیست. شما باید «نمودارهای پایش دما» (لاگ‌شیت‌ها) را بخواهید تا مطمئن شوید دیشب یا هفته قبل که کسی در انبار نبوده هم دما مناسب بوده است.
• مثال ۳ (بخش ۱۸ - کنترل آفات): نبودن موش در لحظه بازدید خوب است، اما کافی نیست. شما باید «نقشه جانمایی طعمه‌گذاری» و «گزارش روند (Trend Analysis)» را بخواهید تا ببینید آیا در ماه‌های گذشته طغیان آفات وجود داشته یا خیر.

۴. گام‌به‌گام نحوه اجرای ممیزی با این سند

1. پرینت و همراه داشتن: این سند را پرینت بگیرید و به عنوان مرجع اصلی در دست داشته باشید.
2. بازدید میدانی (استفاده از کلیدواژه‌ها): وارد هر بخش (مثلاً آزمایشگاه) که می‌شوید، ابتدا به «کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی» نگاه کنید. سریع چک کنید: آیا هود کار می‌کند؟ آیا ترازو تراز است؟
3. جلسه بررسی مدارک (استفاده از لیست شواهد): پس از بازدید، در اتاق جلسه یا همان محل، از مسئول واحد بخواهید مدارک لیست شده در بخش «شواهد و اسناد» را به شما نشان دهد.

• نکته: اگر مدرکی وجود نداشت یا ناقص بود، این یک «عدم انطباق» است.

4. امتیازدهی و گزارش: بر اساس مشاهدات میدانی و بررسی مدارک، وضعیت هر یک از ۱۸ بند را به عنوان “منطبق” یا “نامنطبق” گزارش کنید.

این سند فاصله بین یک بازدید ساده و یک ممیزی حرفه‌ای و مستند را پر می‌کند.

چک لیست جامع ممیزی برنامه‌های پیش‌نیازی (PRPs) با تمرکز بر شواهد اسنادی

1. امکانات ساختمانی (Building Facilities)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: تفکیک فضا، ناحیه بندی، جریان یک‌طرفه، سکوی بارگیری، جدا بودن محل گندزداها.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نقشه جانمایی (Plant Layout): با مشخص بودن دقیق نواحی تمیز، نیمه تمیز و آلوده.
• دیاگرام جریان مواد و پرسنل (Flow Diagram): اثبات عدم تلاقی مسیرهای آلوده و تمیز.
• نتایج آزمون‌های آب مصرفی: شامل آزمون‌های میکروبی و شیمیایی (فلزات سنگین/نیترات) طبق استاندارد ۱۰۱۱ یا ۱۰۵۳ (حداقل سالانه برای شیمیایی و فصلی/ماهانه برای میکروبی).
• نقشه لوله‌کشی آب: تفکیک آب صنعتی از آب شرب و کدگذاری رنگی لوله‌ها.
• قرارداد دفع پسماند: قرارداد معتبر با شهرداری یا شرکت‌های امحا برای زباله‌های عادی و ویژه.

2. آموزش (Training)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: آگاهی پرسنل، مصاحبه حین کار، رعایت دستورالعمل‌ها.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• تقویم آموزشی سالانه (Training Calendar): مصوب مدیریت ارشد.
• ماتریس مهارت (Skill Matrix): جدولی که نشان دهد هر پرسنل برای شغل خود چه دوره‌هایی را باید بگذراند.
• سوابق اثربخشی آموزش: نمرات آزمون‌های کتبی یا چک‌لیست‌های ارزیابی عملکرد بعد از آموزش (فقط لیست حضور و غیاب کافی نیست).
• مدارک صلاحیت مدرسین: رزومه یا گواهینامه فرد آموزش دهنده.
• شرح وظایف (Job Description): امضا شده توسط پرسنل (به خصوص بندهای مرتبط با ایمنی غذا).

3. سقف (Ceiling)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: سقف کاذب، جنس قابل شستشو، عدم ریزش، عدم وجود تار عنکبوت/کپک.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• دستورالعمل نظافت سازه‌های هوایی: شامل روش نظافت سقف، چراغ‌ها و کانال‌ها.
• سوابق (Log Sheet) نظافت سقف: فرم‌هایی که تاریخ نظافت ارتفاع را ثبت کرده باشند.
• گزارش‌های بازرسی فنی ساختمان: سوابق تعمیرات نشتی سقف یا تعویض تایل‌های سقف کاذب.

4. آزمایشگاه کنترل کیفیت (QC Laboratory)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: تجهیزات کالیبره، هود، اتوکلاو، فضای کشت مجزا، ایمنی مواد شیمیایی.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• لیست تجهیزات آزمایشگاهی و وضعیت کالیبراسیون: گواهینامه‌های معتبر کالیبراسیون برای ترازوها، اون، انکوباتور و…
• سوابق کنترل میانی تجهیزات: مثلاً چک کردن روزانه ترازو با وزنه استاندارد.
• مدارک تحصیلی و پروانه مسئول فنی.
• قرارداد با آزمایشگاه همکار (آکرودیته): برای تست‌هایی که امکان انجام در داخل نیست.
• نتایج آزمون‌های مقایسه‌ای (PT): در صورت وجود، برای اثبات دقت آزمایشگاه.
• برگه داده ایمنی مواد شیمیایی (MSDS): برای تمام معرف‌ها و اسیدهای موجود در آزمایشگاه.

 

5. پنجره‌ها (Windows)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: شیشه نشکن/طلق، توری سالم، قاب شیب‌دار، نظافت.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• لیست شیشه‌ها و طلق‌های سخت (Glass & Hard Plastic Register): موقعیت تمام شیشه‌ها در سالن تولید.
• دستورالعمل شکستگی شیشه: روش اجرایی برای زمانی که شیشه‌ای می‌شکند (توقف خط، امحای محصول اطراف، تمیزکاری).
• برنامه بازرسی دوره‌ای توری‌ها: سوابق چک کردن سالم بودن توری‌ها (مثلاً ماهانه).

6. توزیع محصول (Product Distribution)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: نظافت خودرو، دیتالاگر دما (برای محصولات سرد)، عدم حمل بار غیرمجاز.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• قرارداد حمل و نقل: با ذکر الزامات بهداشتی (عدم حمل مواد شیمیایی/دامی با همان خودرو).
• چک‌لیست بازرسی خودرو قبل از بارگیری: شامل بررسی بوی نامطبوع، آفات، نظافت کف کانتینر.
• نمودار دمای خودرو در طول مسیر: برای محصولات یخچالی (ترموگراف).
• سوابق شستشوی کانتینرها.

7. انبارها / سردخانه (Storage)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: سیستم FIFO/FEFO، پالت‌گذاری صحیح، دما/رطوبت، تفکیک آلرژن‌ها.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نمودارهای پایش دما و رطوبت: لاگ شیت‌های روزانه یا پرینت دیتالاگر.
• نقشه جانمایی انبار (Warehouse Mapping): تعیین نقاط گرم و سرد انبار.
• لیست مواد حساسیت‌زا (Allergens): و مشخص بودن محل نگهداری آن‌ها در نقشه.
• سیستم کدینگ و ردیابی: کاردکس انبار یا سیستم نرم‌افزاری که ورود و خروج را با لات نامبر ثبت کند.
• گواهینامه سلامت لیفتراک: عدم روغن‌ریزی و دودزایی.

8.کف (Floor)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: شیب‌بندی، جنس اپوکسی/سنگ گرانیت، سلامت کف‌شورها، اتصال ماهیچه‌ای.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• برنامه نظافت و ضدعفونی کف (SSOP): تعیین نوع مواد شوینده و غلظت.
• سوابق بازسازی کف: اگر شکستگی یا درزی ایجاد شده، کی و چگونه تعمیر شده است.
• تاییدیه جنس کفپوش: اسناد فنی که نشان دهد کفپوش مقاوم به اسید/باز و آنتی‌باکتریال است (در صورت اپوکسی).

9. تعمیر و نگهداری (Maintenance)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: کدگذاری دستگاه‌ها، نظافت قطعات، روانکارها، ابزارآلات مرتب.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• برنامه نت پیشگیرانه (PM Schedule): جدول زمانبندی سرویس دستگاه‌ها.
• درخواست کار تعمیرات (Work Order): فرمی که نشان دهد بعد از تعمیر، قطعات جا نمانده و دستگاه تمیز تحویل داده شده است.
• لیست روانکارهای مجاز (Food Grade Lubricants): به همراه گواهی استاندارد آن‌ها (مثل H1).
• سوابق تعمیرات اضطراری: گزارش خرابی‌ها و تحلیل علت ریشه‌ای.

10. ردیابی (Traceability)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: بچ نامبر روی محصول و مواد اولیه، کارت شناسایی محموله.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• گزارش مانور ردیابی (Mock Recall Report): گزارش تستی که نشان دهد در کمتر از 4 ساعت می‌توان تاریخچه یک محصول را پیدا کرد.
• فرمولاسیون و بچ رکوردها (Batch Records): اسنادی که نشان دهد در هر بچ تولید، دقیقاً چه مقدار از کدام لات نامبر مواد اولیه استفاده شده.
• لیست توزیع (Distribution List): محصول نهایی به کدام مشتریان فروخته شده است.
• موازنه جرمی (Mass Balance): سندی که نشان دهد مقدار ورودی مواد با خروجی محصول (با احتساب ضایعات) همخوانی دارد.

11. سرویس‌های بهداشتی (Sanitary Facilities)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: صابون/ضدعفونی کننده، هواکش سالم، سیفون، تابلو شستشوی دست.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• جدول نظافت سرویس‌ها: امضای پرسنل خدماتی به صورت چند نوبت در روز.
• سوابق شارژ مواد شوینده: چک‌لیست پر شدن مخازن صابون و دستمال.
• دستورالعمل شستشوی دست: نصب پوستر آموزشی تصویری در محل.

 

12. تهویه (Ventilation)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: جهت جریان هوا، توری دریچه‌ها، فشار مثبت، عدم چگالش بخار.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نقشه سیستم HVAC: مشخص بودن فیلترها و ورودی/خروجی هوا.
• سوابق تعویض و نظافت فیلترها: تاریخ تعویض هپا فیلترها یا شستشوی فیلترهای فلزی.
• نتایج پایش میکروبی هوا (Air Monitoring): پلیت‌گذاری در هوا برای شمارش کپک و مخمر و باکتری.
• سوابق اختلاف فشار: (برای اتاق‌های تمیز) اعداد ثبت شده از گیج‌های فشار (مگنوهلیک).

13. طراحی کارخانه (Factory Design)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: فضای بازرسی، عدم تقاطع خطوط، چیدمان منطقی.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نقشه زون‌بندی ریسک (Risk Zoning Map): مشخص کردن نواحی High Care و Low Risk.
• تاییدیه‌های قانونی محل: پروانه بهره‌برداری و مجوزهای بهداشتی مکان.

14. کنترل محصول نامنطبق (Non-conforming Product)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: ناحیه قرنطینه قرمز رنگ، برچسب HOLD/REJECT.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• صورتجلسات کمیته تعیین تکلیف: تصمیم‌گیری در مورد محصولات معیوب (امحا/تغییر کاربری/بازکاری).
• دستورالعمل بازکاری (Rework Policy): مشخص کردن اینکه چه مقدار محصول بازکاری شده می‌تواند به خط برگردد.
• برگه انهدام ضایعات: تاییدیه خروج ضایعات از کارخانه و نحوه امحا.
• فرم‌های فراخوان (Recall): لیست تیم مدیریت بحران و شماره تماس‌های اضطراری.

15. بهداشت فردی (Personal Hygiene)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: لباس کار، کلاه، ماسک، عدم داشتن زیورآلات، ناخن کوتاه.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• کارت تندرستی (بهداشت): معتبر و تاریخ‌دار برای تمام کارکنان.
• آزمایشات تکمیلی پرسنل: عدم اعتیاد و انگل‌شناسی (علاوه بر کارت بهداشت عمومی).
• فرم خوداظهاری بیماری: فرمی که پرسنل در بدو ورود یا بعد از مرخصی استعلاجی پر می‌کنند.
• نتایج سواب دست پرسنل: آزمایش تصادفی از دست کارگران حین کار.
• سوابق تحویل لباس کار: اثبات اینکه لباس کافی در اختیار پرسنل قرار گرفته است.

16. سطوح و تجهیزات (Surfaces & Equipment)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: استیل زنگ نزن، جوشکاری آرگون، بدون کنج‌های تیز.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نتایج آزمون سواب سطوح (Surface Swab): شمارش بار میکروبی روی دستگاه‌ها پس از شستشو.
• چک‌لیست‌های پیش از شروع کار (Pre-op Checklist): تایید تمیزی دستگاه توسط QC قبل از استارت تولید.
• تست باقیمانده مواد شوینده: استفاده از کاغذ تورنسل یا کیت‌های شیمیایی برای اطمینان از آبکشی صحیح.

17. تصفیه فاضلاب (Wastewater)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: تصفیه‌خانه فعال، عدم بوی بد، خروجی شفاف.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نتایج آزمایش پساب خروجی: سنجش پارامترهای BOD, COD, TSS و مقایسه با استاندارد محیط زیست.
• نقشه شبکه فاضلاب: مشخص بودن سپتیک تانک‌ها، منهول‌ها و چربی‌گیرها.
• برنامه لایروبی چاه‌ها و منهول‌ها.

18. محوطه کارخانه (Premises & Pest Control)

• کلیدواژه‌های ارزیابی میدانی: آسفالت سالم، عدم وجود علف هرز، سطل‌های زباله درب‌دار، تله‌های موش.
• فهرست جامع شواهد و اسناد مورد نیاز ممیز:
• نقشه جانمایی طعمه‌گذاری (Bait Map): محل دقیق تله‌های جوندگان و حشره‌کش‌ها.
• گزارشات پایش آفات (Trend Analysis): نمودار روند مشاهده موش/سوسک در ماه.
• قرارداد پیمانکار سم‌پاشی: به همراه مجوز معتبر از وزارت بهداشت.
• MSDS سموم مصرفی: برگه اطلاعات ایمنی سموم استفاده شد مدیریت پسماند محوطه`: قرارداد حمل زباله و برنامه شستشوی مخازن زباله. ستشوی مخازن زباله.

برای اطمینانن از برقراری الزامات برنامه های پیش نیازی PRP در سازمان تان ، از خدمات ارزیابی نهاد گواهی کننده ثریا SCS با تایید NISAB کانادا استفاده کنید!